De startmotor is vastgelopen

^{Publicatiedatum: 17 - 10 - 2024} 

De huidige marktwerking en voorgenomen regelgeving als de Wet Collectieve Warmte en de Wet Gemeentelijke Instrumenten Warmtetransitie lijken nog geen goede uitgangspunten voor een succesvolle doorstart. Grootschalige uitrol van duurzame en betaalbare warmtenetten in wijken en buurten is waarschijnlijk alleen mogelijk als de Rijksoverheid deze gebiedsgebonden warmtenetten als nutsvoorziening aanmerkt, centrale regie neemt én ruime budgetten uit algemene middelen voor projecten beschikbaar stelt. In buurten en wijken waar warmtenetten technisch en financieel de beste oplossing zijn, tegen ‘maatschappelijk de laagste kosten’, zouden deze netten als nutsvoorziening kunnen worden aangelegd, ook bij het ontbreken van een positieve en winstgevende businesscase.

De ambities: woningcorporaties als startmotor

Woningcorporaties hebben ambitieuze afspraken gemaakt om als startmotor bij te dragen aan het Klimaatakkoord en de verduurzaming van de gebouwde omgeving te versnellen. De oorspronkelijke afspraak was om 100.000 bestaande woningen gedurende de periode 2019-2022 van het aardgas af te halen, onder andere door huizen aan te sluiten op warmtenetten.

Ondertussen is de lat zelfs nog veel hoger gelegd met de Nationale prestatieafspraken, waarbij door de corporaties 450.000 bestaande woningen uiterlijk in 2030 van het aardgas zijn gehaald, waarvan een aanzienlijk deel zou moeten worden aangesloten op een warmtenet.

De realiteit: de startmotor is vastgelopen

Realisatie van de ambitieuze doelstellingen voor aardgasloze verwarming is inmiddels ver uit het zicht geraakt. De huurder zou voor collectieve warmte niet meer gaan betalen dan voor de gasrekening, maar warmtebedrijven hebben deze afspraak niet ingelost en kosten komen toch hoger uit. Draagvlak bij corporaties en huurders voor aansluiting op een warmtenet is daarmee verdwenen. Grote stedelijke corporaties zijn inmiddels gestopt met warmteaansluitingen zolang de huurder hiervoor meer moet betalen dan bij de bestaande gasaansluitingen. Betaalbaarheid is voor corporaties immers prioriteit.

Daarnaast is de nieuwe warmtewet (“Wet Collectieve Warmte”) vertraagd, onder andere omdat warmtebedrijven zich niet kunnen vinden in het wetsvoorstel waarmee de overheid meerderheidsaandeelhouder wordt bij aanleg van warmtenetten.

Voor sommige warmteprojecten is hoge temperatuur warmte van een restwarmtebron beschikbaar, maar veel projecten maken gebruik van warmtepompen voor het opwekken van de gebruikstemperatuur. Voor deze projecten is netcongestie inmiddels een nieuwe bottleneck. Er is onvoldoende piekcapaciteit in de elektriciteitsnetten beschikbaar om nieuwe installaties aan te sluiten. En zo zijn er nog meer knelpunten waardoor het ambitieus gepresenteerde startmotorkader volledig is vastgelopen.

Duurzame doelstellingen

De ambities om duurzame en betaalbare warmtevoorzieningen te realiseren zijn naar de achtergrond verdwenen. Er is een mooie intentie om eisen te gaan stellen aan de maximale uitstoot en deze eisen in de toekomst steeds verder aan te scherpen, met in 2050 uiteindelijk nul CO_2-emissies. Echter, “het wetsvoorstel geeft verder geen kaders voor de toegestane uitstoot van broeikasgassen, zoals welke afwegingscriteria aan de te stellen prestatienormen ten grondslag zullen liggen, voor welke fasering bij het stellen van uitstootnormen kan worden gekozen en of deze bijvoorbeeld bandbreedtes kunnen bevatten”, aldus de Raad van State in haar advies over het wetsvoorstel. Het is dus vooral aan toekomstige regeringen om eisen aan de duurzaamheid van warmtenetten te gaan stellen.

Betaalbaarheid

Met het wetsvoorstel WCW wordt de koppeling van warmtetarieven aan de gastarieven losgelaten, dat was de wens van veel partijen en organisaties. De kosten voor warmtelevering zullen in de toekomst worden gebaseerd op de werkelijke kosten. Het is echter zeer twijfelachtig of dit de betaalbaarheid echt ten goede gaat komen. Tarieven op basis van de werkelijke kosten betekent dat kostbare maatregelen om warmtenetten voor 2050 klimaatneutraal te maken worden doorberekend aan de eindverbruikers. Toekomstige betaalbaarheid van warmte staat daarmee stevig onder druk.

In veel gevallen waar warmtenetten voordelig zouden zijn op basis van ‘laagste maatschappelijke kosten’ komen de voordelen niet bij de eindverbruikers terecht. Inmiddels heeft minister Hermans voorgesteld om alsnog maximum tarieven vast te stellen en dit te bekostigen via een vereveningsfonds waarbij warmtebedrijven onderling kosten en baten herverdelen. Maar het is zeer twijfelachtig of warmtebedrijven hiervoor gaan warmlopen.

Conclusie

Bij de uitrol van warmtenetten voor het aardgasvrij maken van wijken en buurten zijn er veel hindernissen. De intentie van corporaties om als startmotor te dienen voor de versnelling van aanleg van warmtenetten is niet uit de verf gekomen, de startmotor is vastgelopen. Het is sterk de vraag of nieuwe wetten zoals de WCW en de WGIW alsnog gaan bijdragen aan de gewenste versnelling. Grootschalige uitrol van duurzame en betaalbare warmtenetten is waarschijnlijk alleen mogelijk als de Rijksoverheid gebiedsgebonden warmtenetten als nutsvoorziening aanmerkt, centrale regie neemt én ruime budgetten uit algemene middelen voor projecten beschikbaar stelt. In buurten en wijken waar warmtenetten technisch en financieel de beste oplossing zijn, tegen ‘maatschappelijk de laagste kosten’, zouden deze netten als nutsvoorziening kunnen worden aangelegd, ook bij ontbreken van een positieve en winstgevende businesscase.